52. ΚΩΡΥΚΙΟΝ ΑΝΤΡΟΝ 'Η ΣΑΡΑΝΤΑΥΛΙ (ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ) Π, A

Το σπήλαιο δημιουργήθηκε στο τεταρτογενή εξ αιτίας της κυκλοφορίας υπόγειων νερών και έχει δυο χώρους που ο δεύτερος έχει δυο αδιέξοδα παρακλάδια (μία στοά και μια κοιλότητα) και έχει χρησιμοποιηθεί σαν καταφύγιο στην εισβολή των Περσών και στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Κανείς μπορεί να δει την αρχαία στράτα που οδηγούσε στο σπήλαιο και το βωμό που υπάρχει στην είσοδο.

Το σπήλαιο ανασκάφτηκε από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, το 1970-1971 και μέρος των ευρημάτων του εκτίθενται σε μια βιτρίνα του Μουσείου Δελφών. Στο πλάτωμα που ορίζεται από τις Φαιδριάδες, οι Θυιάδες γιόρταζαν τον Διόνυσο με χορούς αναμαλλιασμένες, με το κομμάτιασμα ενός κατσικιού και το φάγωμα του ωμού κρέατος, με την απουσία κάθε άνδρα και κατά την εκστατική τους εξόρμηση έφταναν μέχρι τον Γεροντόβραχο (κορυφή του Παρνασσού). Ο Αισχύλος αποκαλεί το άντρο "άναστροφαί δαιμόνων" (Ευμενίδες 23).

Το σπήλαιο είχε χρησιμοποιηθεί στα Νεολιθικά χρόνια (4.300 - 3.000 π.Χ.) και στα Μυκηναϊκά σαν τόπος λατρείας. Αργότερα αφιερώνεται στις τρεις Νύμφες που ήταν Θεότητες των πηγών, των δασών του Παρνασσού και προστάτευαν τα νεαρά κορίτσια και τον γάμο καθώς και στον Θεό Πάνα, που έρχεται να συντροφεύσει τις Νύμφες τον 5ο αιώνα π.Χ. Οι μαρτυρίες του Στράβωνα και του Παυσανία βεβαιώνονται από τις επιγραφές πού βρέθηκαν, "ΝΥΜΦΩΝ ΠΑΝΟΣ" και ¨ΘΥΑΔΑΝ", σκαλισμένη σε βράχο (είσοδο σπηλαίου) "ΕΥΣΤΡΑΤΟΣ ΑΛΚΙΔΑΜΟΥ ΑΜΒΡΥΣΙΟΣ ΣΥΜΠΕΡΙΠΟΛΟΙ ΠΑΝΙΝΥΜΦΑΙΣ", σε βάση μαρμάρινη και σε δυο αγγεία πήλινα για την αφιέρωση του σπηλαίου.

Η λατρεία ανθεί κατά τα τέλη τού 6ου π.Χ. αιώνα και μένει για άλλους τρεις αιώνες. Τον 1ο και 2ο αιώνα μ.Χ. μόνο οι ξυλοκόποι και οι τσοπάνηδες θεωρούσαν το σπήλαιο ιερό, ενώ ο Πλούταρχος και ο Παυσανίας το θεωρούν ένα φυσικό παράδοξο.

Στα Νεολιθικά χρόνια έχουμε περίπου 3.000 θραύσματα πήλινων αγγείων, 6 εiδώλια πήλινα και διάφορα αντικείμενα οστέινα ή από κοχύλι ή από πολύτιμές πέτρες ή σκαλισμένα (χαλαζίας - οψιδιανός). Πολλά από τα αγγεία ήταν καλής ποιότητος με λεπτά τοιχώματα, διακοσμημένα με γεωμετρικά μοτίβα βαμμένα μαύρο σε φόντο κόκκινο ή διακόσμηση καφέ με φόντο μπεζ ματ. Στα Μυκηναϊκά χρόνια έχουμε 200 θραύσματα αγγείων και ένα ειδώλιο πήλινο. Τον 7ο αιώνα π.Χ. έχουμε μπρούτζινα αντικείμενα, ένα άλογο, 2 πουλιά, 2 δακτυλίδια και ένα αγγείο από άργιλο. Τον 6ο αιώνα π.Χ. έχουμε βαμμένα αγγεία, ειδώλια από πηλό, δακτυλίδια και άλλα αντικείμενα στολισμού. Στους 3 αιώνες που ακολουθούν έχουμε 15.000 θραύσματα αγγείων, 50.000 θραύσματα από ειδώλια πήλινα, δυο νομίσματα ασημένια, 1.000 δακτυλίδια και κρίκους, 25.000 αστράγαλους, αναθήματα από χαλκό, σίδηρο, οστέινα, γυαλί, αλάβαστρο, σημαντικά υπολείμματα μαρμάρινων αγαλμάτων και βάσεις επιγραφών, ένα δίσκο χρυσό 4cm διάμετρο, διακοσμημένο με ένα κεφάλι γοργόνας, 131 χάλκινα νομίσματα, που μερικά χάθηκαν από τη Ρωμαϊκή εποχή. Την εποχή αυτή έχουμε νόμισμα Δελφικό με τον Πάνα καθισμένο στο άντρο.

Οι προσκυνητές ιδιώτες έρχονται από την Κεντρική Ελλάδα, Εύβοια, Αττική, Πελοπόννησο, Μικρά Ασία, Ιόνια νησιά. Ο Πάνας, φτιαγμένος με σώμα ανθρώπου, γενειάδα, κέρατα και πόδια τραγίσια, αναπαρίσταται από ένα μαρμάρινο αγαλματίδιο και από πήλινα ειδώλια. Επίσης βρέθηκαν πολυάριθμοι σάτυροι και Σιληνοί. Μεταξύ των μαρμάρινων αγαλμάτων έχουμε και δυο αγάλματα σατύρων, το ένα αρχές του 3ου αιώνα π.Χ., ακέφαλο, που είναι ακουμπισμένο σε βράχο κρατώντας λαγοβόλο και στο αριστερό του μπράτσο έχει το τομάρι ενός πάνθηρα και στο άλλο με ύψος 0.75 cm έχει το σώμα του πιο μυώδες και η έκφρασή του είναι γελαστή και είναι το δεύτερο μισό του 2ου αιώνος π.Χ.

Στον διονυσιακό κύκλο ανήκουν επίσης μία πήλινη πλάκα, αττική του τελευταίου τετάρτου του 6ου αιώνος π.Χ., που αναπαριστά χορό μαινάδων και σατύρων. Στο πάνω μέρος τής πλάκας υπάρχουν τρεις τρύπες, από τις οποίες κρέμονταν και στην πάνω αριστερά γωνία ήταν χαραγμένο το αφιέρωμα στις Νύμφες από το όποίο δεν έχει μείνει παρά το τέλος. Αναγνωρίζουμε δυο Νύμφες σε ένα θραύσμα μαρμάρινο στο τέλος του 4ου π.Χ. αιώνα. Έχουμε τρεις Νύμφες σε βραχώδες πλαίσιο, οδηγούμενες από τον Ερμή που χόρευαν γύρω από ένα βωμό με τον ήχο μίας σύριγγας, που έπαιζε ο Πάνας. Έχουμε ένα βοιωτικό πήλινο σύνολο, μέσα του 5ου π.Χ. αιώνα, που αποτελείται από 54 κομμάτια. Είναι ένα βάθρο (τροχός) με διάμετρο 29.6 cm και 4 ακτίνες που σε κάθε τέταρτο της κυκλικής περιφέρειας φαίνεται ήταν τρεις Νύμφες όρθιες πιασμένες χέρι - χέρι για χορό. Ο Πάνας στη μέση έπαιζε διπλό φλάουτο. Έχουμε φλάουτα (βρέθηκαν κομμάτια οστέινα), επίσης 7.000 ειδώλια πήλινα και προτομές, ειδώλια ηθοποιών, γελωτοποιών και σατύρων καθισμένων στα γόνατά τους. Οι άνδρες κρατούν λύρα ή πετεινό.

Βρέθηκαν πλακέτες (διακρίνεται μία κορινθιακή) πού παρουσιάζουν ειδικά γυναικείες μορφές όρθιες ή καθιστές που κρατούν ένα πουλί, ένα στεφάνι, ή πουλί και φρούτο, ένα λουλούδι και άyαλματίδια της Ανατολικής Ελλάδας, της Αττικής και της Βοιωτίας, με παραλλαγές στο ντύσιμο ή στο χτένισμα. Έχουμε ειδώλια νεαρών κοριτσιών, όμορφα κτενισμένων, ειδώλια ζώων (κριάρια, περιστέρια, γουρούνια, βόδια) και αγαλματίδια πού παριστάνουν βοσκούς που κρατούν στα χέρια τους κριάρια, ειδώλια παιδιών που είναι καθισμένα με λυγισμένα τα γόνατα κρατώντας ένα πουλί, ένα φρούτο ή έχοντας το χέρι πάνω σε μία χελώνα ή πάνω σε κοκαλάκια από τα όποία βρέθηκαν πολλές δεκάδες από πηλό και χαλκό, από το πρώτο ήμισυ του 5ου π.Χ. αιώνος. Βρέθηκαν επίσης φιάλες, ρόδακες, περόνες. Στις Νύμφες αφιέρωναν αρώματα και λάδι σε μικρά βάζα, αρύβαλλους, αλάβαστρα, ληκύθους. Τέτοια βρέθηκαν 80 κομμάτια από γυαλί διαφόρων χρωμάτων και πολλές χιλιάδες από πηλό. Επίσης βρέθηκαν σκύτοι, πυξίδες και κρατήρες. Έχουμε τρία πιάτα ζωγραφισμένα Αττικά, που ξεχωρίζουν και βλέπουμε μία πτερωτή Νίκη, τον αγώνα του Ηρακλή με τον ταύρο της Κρήτης και τη φιλονικία του Ηρακλή με τον Απόλλωνα για τον τρίποδα.

Οι Νύμφες εδέχοντο επίσης χτένες οστέϊνες, πόρπες, πέρλες, γυάλινες πέτρες δακτυλιδιών, καρφίτσες, σκουλαρίκια χάλκινα, χάντρες γυάλινες (μινιατούρες) και έχουν βρεθεί δύο ασημένιο κρίκοι. Η συλλογή δακτυλιδιών και κρίκων (1.000) είναι η πιο σημαντική που έχει βρεθεί σε μία θέση. 400 από αυτά είναι σκαλισμένα στην σφενδόνη και ανήκουν στην ακμή του άντρου, εκτός δύο εξαιρέσεων. Τα 2/3 είναι του 6ου π.Χ. αιώνα και τα υπόλοιπα είναι του δεύτερου μισοί του 4ου π.Χ., του 5ου και του 3ου. Οι απλοί κρίκοι ήταν χάλκινοι, αλλά για τα δακτυλίδια είναι 4 σιδερένια, 1 χάλκινο. Οι κεφαλές των δακτυλιδιών είναι οβάλ και είναι 2.5 - 2.7 cm για την μεγάλη διάσταση τα περισσότερα και 2.2 - 2.3 cm για την μικρή. 300 από αυτά αναγνωρίσαμε και είναι όλα διαφορετικά με πρόσωπα (ΑΠΟΛΛΩΝ ΕΡΩΣ ΑΘΗΝΑ ΤΥΧΗ ΘΕΤΙΣ ΗΡΑΚΛΗΣ ΝΙΚΗ ΣΕΙΛΗΝΟΙ ΣΑΤΥΡΟΙ ΜΑΙΝΑΔΕΣ), άνθρωποι σε διάφορες στάσεις, κεφαλές εκ των όποίων η μία ενός νέγρου, αθλητές, πολεμιστές, γυναίκες με την τουαλέτα τους ή παίζοντας μουσική ή κρατώντας ένα λουλούδι ή ένα πουλί, βάζα, έπιπλα, μάσκες θεάτρου, αγώνες σκύλων και κοκόρων, τύποι αγαλμάτων, σφήγκες, φτερωτά άλογα, κένταυροι, ιππόκαμποι, λιοντάρι, πάνθηρες, ταύρος, ελάφι, άλογο, δελφίνι, σκύλος, κύκνος, ερωδιός, πάπια, μέλισσα, ακρίδα, φυτά και άλλα.

Άλλο είδος προσφορών είναι οι μικροί αστράγαλοι. Επί 25.000 περισσότεροι από 95% είναι από γίδα και πρόβατο και οι υπόλοιποι είναι από ελάφι, ζαρκάδι, αγριοκάτσικο, βόδι και σε πολύ μικρότερο αριθμό από αίγαγρο και γουρούνι. Τα 4/5 από αυτούς είναι ακατέργαστοι, 2.500 είχαν διαπεραστεί από έναν ή περισσότερους κυλίνδρους, τρυπημένοι στα πλάγια ή εγκάρσια, 1.000 ήταν με λιασμένη την μία τους πλευρά ή από τις δύο αντίθετες ή πιο σπάνια από τις τρεις ή τέσσερις πλευρές, 500 ήταν τρυπημένοι και λιασμένοι, 36 αδειασμένοι και η κοιλότητα γεμισμένη με μολύβι, 1.500 είχαν ένα σημάδι ή ένα γράμμα ή ένα όνομα ή σύντμηοη ενός προσώπου τής μυθολογίας ή μίας εποχής (ΝΙΚΗ ΘΕΤΙΣ ΑΧΙΛΛΕΑΣ ΑΙΑΣ ΗΡΑΚΛΗΣ). Έχουμε επίσης αστράγαλους από χαλκό, γυαλί, σίδηρο, πέτρα, αλάβαστρο και γενικά είναι η μεγαλύτερη συλλογή που έχει βρεθεί.

Οι τάφοι (πού βρέθηκαν οι αστράγαλοι) ήταν στην πλειονότητά τους παιδικοί. Οι νέοι πρόσφεραν στις Νύμφες τα παιχνίδια τους πριν παντρευτούν (αστράγαλοι - ζάρια). Βρέθηκαν 6 ζάρια (4 πήλινα, 1 από πέτρα, 1 οστέινο).

LE MUSEE - LE SΓΓΕ DE DELPHES, ECOLE FRANCAISE D' ATHENES, 1991.

Ν. ΠΑΠΑΧΑΤΖΗΣ, ΠΑΥΣΑΝΙΟΥ ΦΩΚΙΚΑ, 1981, σ. 418-419.

53. ΑΣΠΡΟΓΕΙΑ Α

Στην περιοχή αυτή έχει εντοπισθεί τάφος καλυβίτης.

            54. ΑΓΙΟΣ ΒΛΑΣΙΟΣ – ΝΥΔΡΙ Α

Κατοίκηση φανερώνει η διασπορά οστράκων, κεραμίδων της ελληνιστικής περιόδου στο χώρο αυτό. Επίσης εντοπίσαμε βράχο, που είναι δουλεμένη η μία πλευρά του, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί σαν τοιχίο μάλλον κατοικίας.

            55. ΤΣΩΝΟΣ Α

Διασπορά οστράκων των κλασικών – ελληνιστικών χρόνων στη θέση αυτή.

            56. ΑΓΙΟΣ ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ Α

Παλαιότερη κατοίκηση στον ευρύτερο χώρο του ναΐσκου πιστοποιεί η ανεύρεση οστράκων κλασικής εποχής. Επίσης μαρτυρίες για λίθινο κίονα και λίθο με επιγραφή.

           57. ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ Π, Α

Δυο εργαλεία βρέθηκαν στον χώρο του ναού (ένα της προϊστορικής περιόδου και το άλλο της κλασικής εποχής , που σώζεται κατά το ήμισυ και ήταν προορισμένο για αγροτική χρήση).

Τα ευρήματα φυλάσσονται στον ιερό ναό του Αγίου Γεωργίου.

          58. ΣΤΑΥΡΟΣ Α

Σε πέτρινο εικονοστάσι, λίγα μέτρα δυτικά του ασφαλτοδρόμου που οδηγεί στα Καλύβια Αράχοβας, εντοπίσαμε εντοιχισμένο μαρμάρινο αρχιτεκτονικό μέλος.

        59. ΚΑΛΥΒΙΑ Α

Στο οροπέδιο Λιβάδι του Παρνασσού, έχουν εντοπιστεί λείψανα από την Αρχαιολογική Υπηρεσία Δελφών. Επίσης εντοπίσαμε υπόγεια δεξαμενή νερού με δυο δώματα, θολωτής κατασκευής, η οποία χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα.

        60. ΑΓΙΟΣ ΜΕΡΚΟΥΡΙΟΣ ΠΧΡ

Στο χώρο του καταστραμμένου ναϊδρίου εντοπίσαμε όστρακα, πώρινους λίθους δουλεμένους και κεραμίδες των πρώτων χριστιανικών χρόνων.

        61. ΓΕΡΟΝΤΟΒΡΑΧΟΣ Α

Σε πλάτωμα της επιβλητικής κορυφής του Παρνασσού βρέθηκε τμήμα από ακόντιο. (Μαρτυρία).

        62. ΚΑΡΚΑΡΟΣ Α

Στην περιοχή αυτή, έχουν βρεθεί τέσσερα αγγεία (το ένα με διάκοσμο σφίγγας ) σε τάφο κατά την εκτέλεση χωματουργικών εργασιών.(Μαρτυρία).

        63. ΜΟΥΛΤΣΑ Α

Στο χώρο αυτό είδαμε πέτρες και θεμέλια οικοδομημάτων.

προηγούμενη σελίδα