ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ

(ΑΠΟ ΤΑ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ)

ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ Λ. ΣΙΔΗΡΑΣ

.... το λόγο, πού αχνίζει την πράξη,

 ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ (2.000 - 1.000 π.Χ.) (Π)

Τα πρώτα ίχνη κατοίκησης στην περιοχή της Αράχωβας εντοπίζονται με την μορφή οικισμών στο λόφο της "Κουμούλας" Παρνασσού, όπου υπάρχουν λείψανα Μεσοελλαδικής (1.900 - 1.600 π.Χ.) και Υστεροελλαδικής περιόδου (1.600 - 1.100 π.Χ.), στο "Καστρούλι" Ζεμενού (Υστεροελλαδικά χρόνια) και στη θέση "Καστρούλια¨ χαμηλά, κοντά στον Πλειστό ποταμό.

Η περιοχή της Αράχωβας κατά την αρχαιότητα (μετά τον 10ο π.Χ. αιώνα) ανήκε στην Φωκίδα και η κατοίκησή της είναι πυκνή, ιδιαίτερα στα κλασικά (500 - 300 π.Χ.), ελληνιστικά (300 - 100 π.Χ.) και ρωμαϊκά χρόνια (100 π.Χ. 400 μ.Χ.) με δυο κύριες πόλεις στον ¨Παλιόπυργο¨ και στο ¨Νεκροταφείο¨ και με την μορφή μικροοικισμών στις ευρύτερες περιοχές τού Παρνασσού, της Πάνιας και του ελαιώνα.

Στην περιοχή της ¨Πάνιας¨ έχουμε τον Παλαιοχριστιανικό οικισμό (4ος 7ος αιώνας μ.Χ.), που ορίζεται από την ύπαρξη των τριών μονόχωρων ναών του. Η κατοίκηση συνεχίζεται στον ίδιο χώρο μέχρι και τα Μεσοβυζαντινά χρόνια (l0ος - llος μ.Χ.) και μετά μετακινείται στον τόπο του σημερινού οικισμού.

0 Γάλλος ιστορικός Pouquevίlle αναφέρει ότι η Αράχωβα τον ΙΓ΄ αιώνα κυβερνήθηκε από ένα ευγενή της οικογένειας de Nolse και ο περιηγητής Κυριάκος από την Αγκώνα το 1435 πού πέρασε από εδώ γράφει ότι η πόλις ήταν πολυάνθρωπη.

ΑΡΧΑΙΕΣ (Α) - ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΕΣ (ΠΧΡ) ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΘΕΣΕΙΣ (Β ΚΑΣΤΡΟΥΛΙΑ Π

Τα όστρακα μαρτυρούν την κατοίκηση στη θέση αυτή. Ορατοί είναι τάφοι και τείχη μίας οχύρωσης, που ανήκει στα Μυκηναϊκά χρόνια (1.400 - 1.200 π.Χ.).

ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΣΚΟΡΔΑ, RECHERCHES DANS LA VALLEE DU PLΕISTOS, colloque Paul RERDRIZET,1991,σ.47.

2. ΒΑΡΕΛΙΑ (ΕΛΑΙΩΝΑΣ) A

Στον χώρο αυτό έχουν αναφερθεί αρχαία ερείπια και έχουμε μαρτυρία ότι έχουν βρεθεί τάφοι αρχαίοι.

ΑΡΓ. ΠΕΤΡΟΝΩΤΗ, ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΚΑΙ ΟΙΚΙΣΤΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΟΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΦΩΚΙΔΟΣ, 1973, σ. 121.

3. ΑΓΙΑ ΒΑΡΒΑΡΑ (ΕΛΑΙΩΝΑΣ) Α, ΠΧΡ;

Στον ομώνυμο ναό (νεώτερος) σώζονται δυο βάθρα - βάσεις και τμήμα κίονα από αρχαίο, μάλλον, οικοδόμημα ή παλαιοχριστιανικό ναό.

Επίσης βλέπει κανείς τα λείψανα αρχαίου οικοδομήματος και δουλεμένες πέτρες.

4. ΚΟΥΜΟΥΛΑ (ΕΛΑΙΩΝΑΣ) A

Δουλεμένες πέτρες και διασπορά οστράκων κλασικής-ελληνιστικής περιόδου μαρτυρούν, ίσως, κατοίκηση στο λόφο.

5. ΕΛΕΝΗ (ΕΑΑΙΩΝΑΣ) A

Η διασπορά οστράκων κλασικής περιόδου (5ος-4ος π.Χ. αιώνας) πιστοποιεί πιθανόν την ύπαρξη μικροοικισμού στο χώρο αυτό. Διακρίνονται λείψανα οικισμών του οικισμού, αναλήμματα και δουλεμένες πέτρες.

6. ΜΑΔΟΥΡΙ - ΣΟΥΡΜΑΤΑ (ΕΛΑΙΩΝΑΣ) A

Η διασπορά οστράκων κλασσικής-ελληνιστικής περιόδου (5ος-4ος αιώνας π.Χ.) φανερώνει οικισμό στον τόπο αυτό. Ορατά αναλήμματα, δουλεμένες πέτρες, δύο λατομεία και μια γούρνα στο γύρω χώρο.

7. ΣΠΗΛΑΙΑ ΠΕΡΙΣΤΕΡΑΣ (ΕΛΑΙΩΝΑΣ) A

Σε εiσοδο σπηλαίου ορατές λαξευμένες κόγχες διαφορετικών σχημάτων.

8. ΠΑΡΤΣΟ - ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΑΙΑΣ (ΕΑΑΙΩΝΑΣ) Α, B

Η διασπορά οστράκων ελληνιστικής-ρωμαϊκής περιόδου (3οςπ.Χ.-4οςμ.Χ. αιώνας) και δουλεμένων λίθων μαρτυρούν ίσως αρχαίο οικισμό στον τόπο αυτό. ‘Ένα άλλο στοιχείο που συνηyορεί για την κατοίκηση είναι η ύπαρξη πηγής νερού. Στον περίβολο τού (νεώτερου) ναού Προφήτη Ηλία, που είναι κτισμένος πάνω σε τοιχία και λίθινο δάπεδο παλαιότερου χριστιανικού ναού, εντοπίσαμε μέλη δουλεμένα, τμήμα κίονα δωρικού ρυθμού, που ανήκουν πιθανόν στους παλαιοχριστιανικούς χρόνους και βυζαντινό Θωράκιο (λευκού χρώματος από πεντελικό μάρμαρο), που δείχνουν την ύπαρξη πιθανόν παλαιοχριστιανικού και βυζαντινού ναού. Στη δεξαμενή νερού Β.Α. τού ναού υπάρχουν αρχαίες δουλεμένες πέτρες και σε ερειπωμένο μεταβυζαντινό ναϊδριο, δυτικά της δεξαμενής, σώζεται καλοδουλεμένος λίθος από αρχαίο οικοδόμημα. Τέλος έχει βρεθεί τμήμα αρχαίου κίονα σε νεώτερο ανάλημμα, πού φαίνεται από το δρόμο που οδηγεί στο ναό τού Προφήτη Ηλία.

9. ΑΓΙΑ ΑΝΝΑ (ΕΛΑΙΩΝΑΣ) A

Η διασπορά οστράκων κλασικής περιόδου μαρτυρεί την ύπαρξη μικροοικισμού στη θέση αυτή. Ορατά θεμέλια οικιών του οικισμού με καλοδουλεμένες τραπεζόσχημες πέτρες και αναλήμματα.

             10. ΒΑΡΚΑ (ΕΛΑΙΩΝΑΣ) A

Στον τόπο αυτό έχουν εντοπισθεί δουλεμένες πέτρες.

11. ΠΑΛΙΟΠΑΤΕΡΑ (ΕΛΑΙΩΝΑΣ)1 A

Λείψανα αγροικίας κλασικής περιόδου με καλοδουλεμένες πέτρες έχουμε στο χώρο αυτό. Ορατό τμήμα από τον περίβολό της.

ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΣΚΟΡΔΑ, RECHERCHES DANS LA VALLEE DU PLΕISTOS, colloque Paul RERDRIZET,1991, χάρτ. άρ. 55.

12. ΣΦΑΛΑ (ΕΛΑΙΩΝΑΣ)1 A

Στο χώρο αυτό διακρίνει κανείς τα λείψανα οικοδομήματος με καλοδουλεμένες πέτρες και Ν.Α. του αρχαίο ανάλημμα.

ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΣΚΟΡΔΑ, RECIIERCHES DλNS Lλ VALLEE DU PLEISTOS,colloηue PAUL PERDRIZET, 1991 , χάρτ. άρ. 53.

13. ΛΙΑΝΟΒΡΥΣΟΥΛΕΣ (ΕΛΑΙΩΝΑΣ) A

Ορατά τα λείψανα πύργου ορθογωνίου, που πιθανόν να χρησιμοποιείτο για τη μετάδοση μηνυμάτων και για καταφύγιο στους γεωργούς και στους ποιμένες.

ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΣΚΟΡΔΑ, RECHERCHES DANS LA VALLEE DU PLEISTOS, colloηue PAUL PERDRIZET, 1991, σ. 55.

14. ΠΥΡΓΟΣ (ΕΛΑΙΩΝΑΣ) A

Στη θέση αυτή έχουμε πύργο ορθογώνιο που ορατά είναι τα θεμέλιά του.

ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΣΚΟΡΔΑ, RECHERCHES DANS LA VALLEE DU PLEISTOS, colloηue PAUL PERDRIZET. 1991 , χάρτ. άρ. 56.

15. ΜΟΣΚΟΝΟΒΟΣ (ΕΛΑΙΩΝΑΣ) A

Ορατά αρχαία αναλήμματα από το δρόμο που οδηγεί στη δεξαμενή νερού.

16. ΝΙΑΤΣΑ (ΕΛΑΙΩΝΑΣ) A

Στη θέση αυτή έχουν εντοπισθεί αναλήμματα και πέτρα καλοδουλεμένη από αρχαίο οικοδόμημα στο οικοδόμημα της δεξαμενής νερού, καθώς και λίθος που απολήγει σε τρίγωνο.

17. ΣΠΥΡΙΔΟΒΡΥΣΗ A

Σε λόφο με σχήμα πυραμίδας έχουν εντοπισθεί αρχαίες δουλεμένες πέτρες και τάφοι.

18. ΠΑΑΙΟ ΧΑΝΙ ΖΕΜΕΝΟΥ A

Στον περίβολο του ¨Χάνι¨ σώζονται δυο λίθοι από αρχαίο οικοδόμημα. Παράλληλα στην περιοχή εντοπίσαμε αρχαίες πέτρες δουλεμένες και στον ίδιο χώρο έχει βρεθεί αρχαία επιτύμβια στήλη με την επιγραφή:

((... ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ ...))

((... ΚΑΛΛΙΣ ...)),

('Αρ. 5841 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟΥ Μ.Δ.).

            19. ΣΠΕΝΤΖΟΣ (ΖΕΜΕΝΟ) A

Έχουμε μαρτυρίες ότι στη θέση αυτή έχουν βρεθεί αρχαίες στάμνες.

            20. ΑΡΧΑΙΑ ΣΤΡΑΤΑ ΖΕΜΕΝΟΥ A

Σε μερικά σημεία της στράτας διακρίνονται οι τροχιές από τα άρματα. Επίσης παλιοί χάρτες σημειώνουν ερείπια στο χώρο αυτό.

ΤΑΚΗΣ ΛΑΠΠΑΣ, Η APAXΩΒA ΤΟΥ ΠΑΡΝΑΣΣΟΥ, 1961, σ. 13.

21. ΔΕΡΒΕΝΙ ΖΕΜΕΝΟΥ (ΚΟΙΑΑΔΑ ΠΑΑΤΑΝΙΑ) A

Ορατός αρχαiος τοίχος πού κόβει εγκάρσια το δρόμο Ζεμενού-'Αράχωβας (παλιό καλντερίμι).

ΦΩΤΗΣ ΝΤΑΣΙΟΣ, Συμβολή ΣΤΙΙΝ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΦΩΚΙΔΑΣ, 1992, σ. 44.

22. ΣΠΗΑΑΙΑ ΣΠΙΤΙΑ ΤΟΥ ΟΕΟΥ (ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ) Π

Στη θέση αυτή εντοπίζονται λείψανα προϊστορικής περιόδου. Σε σπήλαιο βρέθηκε λίθινο δάπεδο, δουλεμένες πέτρες και νεολιθικό πλακίδιο, με καλώς λιασμένη τη μια του πλευρά και με περαιτέρω σημεία επεξεργασίας (ΑΡ. 19751 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟΥ Μ.Δ.) Ανατολικά του σπηλαίου εντοπίσαμε ένα ανάλημμα και την κατωφερή στράτα που οδηγούσε στο σπήλαιο.

23. ΣΑΜΑΡΟΑΑΚΑ (ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ) A

Αναλήμματα και δουλεμένες πέτρες υπάρχουν στη θέση αύτή.

24. ΣΠΗΑΑΙΑ ΧΑΜΑΙΝΕΝΑΣ (ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ) A

Στο χώρο αυτό έχουμε σπήλαια λαξευμένα για αγροτική χρήση. Επίσης ορατές δουλεμένες πέτρες.

25. ΑΓΙΟΣ ΑΩΑΝΑΣΙΟΣ (ΖΕΜΕΝΟ) Α;

Στον περίβολο του ομώνυμου ναού (νεώτερος) διακρίνονται λείψανα (τοιχίο) ρωμαϊκού, πιθανόν, κτίσματος.

            26. ΤΑΦΟΙ ΖΕΜΕΝΟΥ A

Ανατολικά του ¨Καστρούλι¨ Ζεμενού έχουν εντοπιστεί αρχαίοι τάφοι .

ΔΕΣΙΙΟΙΝΑ ΣΚΟΡΔΑ, RECHERίHES DANS VALLEE DU PLEISTOS, colloηue PALIL PERDRIZET, 1991, χπρτ. άρ. 61.

27. ΚΑΣΤΡΟΥΛΙ ΖΕΜΕΝΟΥ Π, A

Στο ύψος του Ζεμένου και νότια της δημόσιας οδού, πάνω σε χαμηλό έξαρμα υπάρχει ελλειψοειδής οχύρωση από ντόπιες ασβεστολιθικές αργές πέτρες. Το πλάτος της οχύρωσης φθάνει τα 4μ.

Σκέλος τείχους ξεκινά από τη νοτιοδυτική πλευρά της ελλειψοειδούς οχύρωσης και φθάνει μέχρι και τις ορεινές υπώρειες, στα νότια, κλείνοντας έτσι ένα ανωφερή, ομαλό χώρο που θα χρησιμοποιείτο για τις ανάγκες του οικισμού.

Ανάλογο σκέλος απαντάται στα νοτιοανατολικά του οχυρωμένου λόφου, παρόλο που κατά διαστήματα σώζεται σε μορφή συστάδων λίθων. Βορειότερα και κοντά στο παλιό χάνι τού Ζεμενοϋ έχει βρεθεί αγαλματίδιο ερωτιδέα των ύστερων ελληνιστικών χρόνων.

Η κατοίκηση στο χώρο ξεκινά από τα Υστεροελλαδικά ΙΙΙ χρόνια (1400 π.Χ.) και συνεχίζεται στα Γεωμετρικά, Κλασικά, Ελληνιστικά και Ρωμαϊκά χρόνια. Τέλος κοντά στο δρόμο Β.Α. της οχύρωσης ανασκάφτηκε νεκροταφείο των ελληνιστικών χρόνων, από την αρχαιολογική υπηρεσία των Δελφών (1984). Τα ευρήματα ευρίσκονται στο Μουσείο Διστόμου και είναι 4 οινοχόες, όστρακα από ειδώλια και αγγεία, 1 αντικείμενο σιδερένιο, 3 χάλκινοι σύνδεσμοι, 1 λήκυθος, 4 ειδώλια, 2 σκυφίδια, 3 κύπελλα, 2 φιαλίδια, 1 νόμισμα, 1 αιχμή βέλους, 6 σκύτοι, 5 κύλικες, 1 πινακίδιο.

              (ΑΡ. ΕΥΡΕΤΗΡΙΟΥ Μ.Δ. 12638 μέχρι και 12655, 12657 μέχρι και 12670, 17528).

ΦΩΤΗΣ ΝΤΑΣΙΟΣ, ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΦΩΚΙΔΑΣ, 1992, σ. 68.

            28. ΚΕΡΑΜΙΔΑΡΙΟ A

Στη θέση αυτή έχει βρεθεί αρχαία επιτύμβια στήλη με έξι σειρές γραμμάτων και κάτω από τα γράμματα έχουν χαραχθεί στεφάνι και ξίφος (5ος αιώνας π.Χ.). (ΑΡ. 16523 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟΥ Μ.Δ.).

            29. ΠΑΛΙΟΠΥΡΓΟΣ A

Δυτικά του ¨Καστρούλι¨ Ζεμενοϋ και πάνω σε χωματόλοφο που από τα δυτικά του ορίζεται από ρέμα που καταλήγει στον Πλειστό, υπάρχουν τμήματα οχύρωσης από καλοδουλεμένες πέτρες ορθογώνιας τοιχοδομίας, αναπτυγμένης σε δυο άνδηρα. Στο άνω (βορινό) διασώζεται σκέλος και με ορθογώνιο πύργο στη Β.Δ. γωνία. Το σκέλος αυτό γωνιάζει στα ανατολικά και κατέρχεται στο χαμηλότερο (νότιο) άνδηρο, όπου σώζεται σε αποσπασματική μορφή. Διακρίνονται κλασικά, ελληνιστικά όστρακα. Ορατά είναι ιδιαίτερα στα νοτιοδυτικά τα λείψανα οικιών (5οςπ.Χ.-4οςμ.Χ αιώνας) και αρχαίοι τάφοι. Τέλος υπάρχει η μαρτυρία ότι βρέθηκε αιχμή βέλους και αγγείο πήλινο σε αρχαίο τάφο που καταστράφηκε.

ΦΩΤΗΣ ΝΤΑΣΙΟΣ, ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΦΩΚΙΔΑΣ, 1992, σ. 68.

30. ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ (ΜΟΥΛΤΣΑ) Α, ΠΧΡ

Στη θέση αύτή έχουμε διασπορά ύστερορρωμαϊκών οστράκων και δουλεμένες πέτρες. Ο ομώνυμος ναός είναι του παλαιοχριστιανικού χωριού (σώζεται μέρος των τοιχίων του) που για την κατασκευή του έχει χρησιμοποιηθεί αρχαίο υλικό (πέτρες δουλεμένες).

31. ΑΓΙΟΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ (ΠΑΝΙΑ) Α, ΠΧΡ

Στην περιοχή του ομώνυμου ναού (νεώτερος) έχουμε διασπορά υστερορωμαϊκών οστράκων, αναλήμματα αρχαία.

Λίγα μέτρα ανατολικά τού ναού έχουμε ναό του παλαιοχριστιανικού χωρίου, (σώζεται μέρος των τοιχίων του) και για την οικοδόμησή του έχει χρησιμοποιηθεί αρχαίο υλικό από δουλεμένες πέτρες.

32. ΣΩΤΗΡΟ-ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ (ΠΑΝΙΑ) Α, ΠΧΡ

Η διασπορά οστράκων ρωμαϊκής-υστερορωμαϊκής περιόδου καθώς και αρχαίες δουλεμένες πέτρες πιστοποιούν την ύπαρξη μικροοικισμού τού αρχαίου και τού παλαιοχριστιανικού χωριού.

0 ναός του Σωτήρος (σώζεται μέρος των τοιχίων του και λίθινες πλάκες από το δάπεδο) είναι του παλαιοχριστιανικού χωριού που για την οικοδόμησή του έχει χρησιμοποιηθεί αρχαίο υλικό από δουλεμένες πέτρες.

Στην περιοχή του ναού της Παναγιωτούς (Μεταβυζαντινός), έχουν εντοπισθεί τάφοι αρχαίοι (1) και έχει αποτοιχισθεί υπό το ναό αρχαία επιτύμβια στήλη (ΑΡ. 7162 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟΥ Μ.Δ.).

Τέλος στην Πάνια ευρέθησαν λάγυνοι, πίθοι και υδραγωγείο από πήλινους σωλήνες, που ανήκουν στους αρχαίους χρόνους (2) και υπάρχει μαρτυρία ότι βρέθηκε αρχαίο, χάλκινο αγαλματίδιο ζώου και νόμισμα του χριστιανικού οικισμού.

(1)ΦΩΤΙΙΣ ΝΤΑΣΙΟΣ, ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΤΙΙΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΦΩΚΙΔΑΣ, 1992, σ. 68.

(2)Μ.Ε. ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΔΡΑΝΔΑΚΗ, 1928, σ. 345.

33. ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ - ΑΓΙΟΣ ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ A

Στο χώρο αυτό έχουμε αρχαία κατοίκηση και ορατά είναι αρχαία αναλήμματα, ενώ έχει βρεθεί και καλυβίτης ρωμαϊκός τάφος (l).

Βλέπουμε λείψανα αρχαίου οικοδομήματος, δουλεμένες πέτρες στα τοιχία τού ναού Αγίου Εύσταθίου, ένα τοίχο (ή διάνοιξη χάλασε άλλού τοίχο), λατομείο πέτρας και γούρνα λαξευμένη σε βράχο.

Ανατολικά του νεκροταφείου, στη θέση ¨Χτιργιαρού¨ σώζονταν ερείπια τειχών (2) και υπάρχει πηγή που στον κάλανός της είναι λαξευμένο πώρινο αρχαίο κομμάτι.

Τέλος στην περιοχή του Αγίου Ευσταθίου βρέθηκε αρχαίος, μαρμάρινος σφόνδυλος (ΑΡ. 19720 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟΥ Μ.Δ.).

(1) ΦΩΤΗΣ ΝΤΑΣΙΟΣ, ΣΥΜΒΟΑΗ ΣΤΗΝ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΦΩΚΙΔΑΣ, 1992, σ. 68-69.

             (2) ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Ι. ΣΤΡΙΜΠΗ, Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΑΧΩΒΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΟΛΙΟΥΧΟΥ ΤΗΣ ΑΓΙΠΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ, 1966, σ. 7.

            34. ΑΓΙΟΣ ΤΡΥΦΩΝΑΣ A

Στη θεοί αυτή έχουμε αναλήμματα. Επίσης βρέθηκε σφόνδυλος (ΑΡ. 19752 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟΥ Μ.Δ.).

            35. ΠΑΟΒΑΡΜΑ A

Αναλήμματα στο χώρο αυτό.

            36. ΚΑΛΑΝΑΚΙ A

Διακρίνονται αναλήμματα.

            37. ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ (ΑΡΑΧΩΒΑ) A

Στην κεντρική εiσοδο του ομώνυμου ναού (Μεταβυζαντινός) έχουμε (4) βάσεις κιόνων ρωμαϊκής περιόδου πού έχουν μεταφερθεί από άγνωστο μέρος τής περιοχής της Αράχωβας.

Το 1679 έρχεται στην Αράχωβα ο Γάλλος ιατρός Jacob Spon με τον Εγγλέζο αρχαιολόγο George Wheler και βλέπουν στο ναό ιωνικό κιονόκρανο και αρχαία μάρμαρα.

Τέλος αξίζει να σημειώσουμε ότι νότια της κεντρικής εισόδου του ναού υπάρχει ψηφιδωτό των Μεταβυζαντινών χρόνων, που έχει σκεπασθεί.

38. ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ (ΑΡΑΧΩΒΑ) Α, B

0 ναός είναι διατηρητέο μνημείο, χρονολογείται στα τέλη των Βυζαντινών χρόνων, έχει υποστεί νεώτερες eπεμβάσεις και υπήρξε τόπος συγκεντρώσεως των Φιλικών στα χρόνια τής τουρκοκρατίας.

Η παράδοση θέλει το ναό να είναι το καθολικό του χωριού στα χρόνια τής σκλαβιάς. Στο χώρο του ιερού σώζεται πώρινος βυζαντινός σταυρός (εντοιχισμένος) και στο κρηναίο οικοδόμημα του ναού έχουμε καλοδουλεμένη αρχαία πολυγωνική πέτρα. Τέλος πρέπει να αναφέρουμε ότι το λίθινο δάπεδο του ναού έχει καταστραφεί.

39. ΒΡΥΣΗ ΠΑΝΙΑ (ΑΡΑΧΩΒΑ) B

Στη θέση αυτή έχουμε κρήνη πιθανόν βυζαντινών χρόνων ενώ πλησίον της βρίσκεται γούρνα.

            40. ΚΡΗΝΗ ΚΑΓΙΤΑΙΝΑΣ B

Στο ομώνυμο κρηναίο οικοδόμημα εντοπίσαμε βυζαντινό μαρμάρινο κιονόκρανο, που έχουν αλλοιωθεί οι παραστάσεις του.

            41. ΤΑΡΝΙΣΑ A

Έχει εντοπισθεί στη θέση αύτή λίθινος τάφος πού καταστράφηκε. Υπάρχει η μαρτυρία ότι βρέθηκε πήλινο αγγείο.

42. ΛΑΚΚΑ (ΑΡΑΧΩΒΑ) Π

Στο χώρο αυτό σε μπάζα βρέθηκε λίθινος νεολιθικός πέλεκυς που μεταφέρθηκε στον χώρο του ναού Αγίου Δημητρίου (Αρ. 17895 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟΥ Μ. Δ. ).

43. ΣΠΗΛΑΙΑ ΘΩΜΟΥΛΑ ΤΥΡΙΑΣ (ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ) A

Σε αυτή τη θέση έχουμε εντοπίσει λαξευμένα σπήλαια πού μαρτυρούν ότι έχουν χρησιμοποιηθεί για αγροτική χρήση. Επίσης διακρίνονται κόγχες λαξευμένες, λείψανα οικοδομήματος και δουλεμένες πέτρες.

44. ΑΓΙΟΣ ΜΗΝΑΣ Α, B

Στον περίβολο του ομώνυμου ναού (νεώτερος) ορατό δάπεδο βυζαντινών χρόνων που έχουν χρησιμοποιήσει αρχαίο υλικό από δουλεμένες πέτρες και δυο επίκρανα (στο ένα υπάρχουν γράμματα δυσανάγνωστα). Η παράδοση αναφέρει ότι στον χώρο αυτό υπήρξε βυζαντινό μοναστήρι. Ορατά επίσης δουλεμένες πέτρες, λίθος καλοδουλεμένος (σε ανάλημμα νεώτερο, βόρεια του ναού) που απολήyει σε τρίγωνο και που ανήκουν στους αρχαίους χρόνους. Τέλος υπάρχει η μαρτυρία ότι βρέθηκαν πώρινες βάσεις κιόνων (αρχαίες) που παρέλαβε η αρχαιολογική υπηρεσία Δελφών και που βρέθηκαν κατά την διάνοιξη θεμελίων για την κατασκευή του ναού.

45. ΚΑΓΚΕΛΙ (ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ) A

Στη θέση αυτή έχουμε πύργο για στρατιωτικούς σκοπούς και για τη μετάδοση μηνυμάτων που σώζεται μόνο η μία πλευρά του. Επίσης στην περιοχή έχουμε αναλήμματα.

ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΣΚΟΡΔΑ, RECHERCHES DANS LA VALLEE DU PLEISTOS, colloque Paul PERDRIZET, 1991, σ. 55.

46. ΚΑΜΙΝΙ (ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ) Α

Η διασπορά οστράκων κλασικής περιόδου μαρτυρεί την ύπαρξη μικροοικισμού. Ορατές δουλεμένες πέτρες και αναλήμματα.

47. ΦΡΥΓΙΑΣ 'Η ΑΗ-ΛΙΑΔΕΣ (ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ) Α, B

Στον χώρο αυτό η διασπορά οστράκων κλασικής περιόδου πιστοποιεί την ύπαρξη μικροοικισμού και ορατά είναι τα λείψανα δύο αγροικιών καθώς και αναλήμματα και δουλεμένες πέτρες. Στον ίδιο χώρο έχουμε βυζαντινό ναό (Μονόχωρο) του ΑΗ-ΛΙΑ που διακρίνεται μέρος των τοιχίων του.

48. ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΠΑΛΙΑΓΙΑΝΝΗ (ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ) B

0 ναός είναι από αργές πέτρες και μάλλον χρονολογείται στα Μεσοβυζαντινά χρόνια (Μονόχωρος).

            49. ΑΡΧΟΝΤΙΚΑ (ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ) A

Στη θέση αύτή βρέθηκαν τάφοι αρχαίοι κατά την διάνοιξη δρόμου.

50. ΠΑΛΙΟΣΒΑΛΑ (ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ) A

Στο χώρο αυτό έχει εντοπισθεί καλοδουλεμένο λιθάρι.

51. ΚΟΥΜΟΥΛΑ (ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ) Π, A

Νότια του Κωρύκιου Αντρου και στον ομώνυμο λόφο εντοπίσθηκαν λείψανα οικισμού Μεσοελλαδικής και Υστεροελλαδικής περιόδου. Επίσης η διασπορά οστράκων κλασικής περιόδου φανερώνει την κατοίκηση του λόφου και στα κλασικά χρόνια. Τέλος είναι ορατά τα θεμέλια αρχαίου κτιρίου στην κορυφή του λόφου.

ΦΩΤΗΣ ΝΤΑΣΙΟΣ, ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΦΩΚΙΔΑΣ, 1992, σ. 70.

Σελίδα 1 από σελίδες 2

επόμενη σελίδα